شهر اردبیل در ماه محرم حال و هوای خاص خودش را دارد، بوی محرم از سالروز وفات مسلم بن عقیل در نهم ماه ذی‌الحجه به مشام می‌رسد و با نزدیک شدن به اواخر ذی‌الحجه شهر رنگ و روی دیگری پیدا می‌کند. «حسینین یاسی باشلاندی» نوایی است که از گوشه گوشه شهر به گوش می‌رسد و آغاز عزای حسین (ع) را خبر می‌دهد، از ۲۷ ذی‌الحجه مراسمی تحت عنوان طشت‌گذاری در مساجد و حسینیه‌های اردبیل آغاز می‌شود که این شروع رسمی یک دوره عزاداری عاشقانه برای امام حسین (ع) و یاران وفادارش در واقعه کربلا است. 

عزاداری مردم اردبیل در بازار تاریخی و ثبت ملی

عزاداری‌های ماه محرم در هر شهر و منطقه‌ای ویژگی‌های خودش را دارد که اردبیل نیز از این قاعده مستثنا نیست، آیین‌های مختلفی در عزاداری مردم اردبیل برگزار می‌شود که بسیاری از آن‌ها در فهرست آثار ناملموس ملی به ثبت رسیده است. یکی از این آیین‌های به ثبت رسیده که هرساله توجه بسیاری را جلب می‌کند و از مراسمات قدیمی اردبیلی‌ها محسوب می‌شود، حضور دستجات عزاداری محلات شش‌گانه اردبیل در بازار تاریخی است. این مراسم با عنوان عزاداری سنتی مردم اردبیل در بازار تاریخی در آذرماه سال ۱۳۹۱ به ثبت ملی رسیده است. 

این آیین با حضور برنامه‌ریزی شده و منظم دستجات عزاداری در بازار تاریخی از روز دوم ماه محرم آغاز می‌شود و تا روز هشتم ادامه دارد. در این مدت به جز روز جمعه هرروز یکی از محلات شش‌گانه اردبیل به همراه شعبات خود که از محله‌های کوچک‌تر تشکیل شده است در بازار تاریخی اردبیل حضور پیدا کرده و به صورت دستجات زنجیرزنی و سینه‌زنی به عزاداری می‌پردازند. 

در گذشته‌‎های دور اختلافات حیدری نعمتی دربین محلات اردبیل هم مانند بسیاری از شهرهای ایران وجود داشته است که همین امر موجب بی‌نظمی در عزاداری و ناهماهنگی برای حضور دستجات در بازار تاریخی می‌شد، بعدها و در اواخر دوره قاجار به منظور ایجاد نظم در آیین عزاداری، ترتیبی برای حضور محلات شش‌گانه در بازار تاریخی اردبیل تعیین می‌شود. به این ترتیب عزاداری مردم اردبیل در بازار تاریخی به ترتیب از محله‌های نعمتی اونچی‌میدان (گازران)، عالی قاپو (دروازه) و چشمه‌باشی (سرچشمه) شروع می‌شود و با عزاداری محله‌های حیدری پیرعبدالملک، اوچدکان و طوی (طاوار، تاوار) خاتمه می‌یابد. 

یک روز با دسته‌های عزاداری در بازار اردبیل

حضور دسته‌های عزاداری در بازار تاریخی، و عزاداری سنتی از روز دوم محرم و با حضور محله اونچی‌میدان یا همان گازران شروع می‌شود، هر کدام از محلات برای عزاداری خود در بازار تمهیدات ویژه‌ای دارند و این حضور آداب و آیینی را به همراه دارد که رعایت می‌شود. در روز عزاداری از صبح زود شور و حالی در میان اهالی محله برقرار است، تجهیزات و وسایل مورد نیاز برای عزاداری فراهم می‌شود، «خولاها» یا همان شعبات محلات اصلی که از محله‌های کوچک‌تر تشکیل شده‌اند از صبح زود عزاداری خود را آغاز می‌کنند و با ترتیبی که مشخص است پس از گذر از معابر مشخص وارد راسته بازار یا همان بازار تاریخی اردبیل می‌شوند. محله اصلی بعد از همه خلاها حرکت می‌کند، به این ترتیب که در ردیف جلو دسته عزاداری محله اصلی گروه طبل و شیپور حرکت می‌کند، پس از آن عَلَم یا بیرق محله حمل می‌شود، ریش‌سفیدان و بزرگان محله پشت سر بیرق حرکت می‌کنند و پس از آن دسته‌های زنجیرزنی و سینه‌زنی حرکت می‌کنند که معمولا مداحی هم آن‌ها را همراهی می‌کند. ریش‌سفیدان و بزرگان محلات دیگر، و همچنین بازاریان در مسیر حرکت دستجات عزاداری آیین استقبال و پذیرایی از دستجات را دارند. این مراسم از مقابل مسجد محله آغاز می‌شود و پس از طی مسیرها و عزاداری به ویژه در مقابل مسجد جامع به عنوان محل اصلی در داخل بازار تاریخی، دوباره در مقابل مسجد محله و در زمانی که دیگر آفتاب غروب می‌کند به پایان می‌رسد.

بیرق‌های تاریخی در دسته‌های عزاداری

محلات ششگانه اردبیل و حتی برخی از محلات کوچک‌تر، هرکدام بیرقی دارند که در عزاداری‌های ماه محرم همراه دستجات عزاداری حمل می‌کنند و نشانه آن محله است. این بیرق‌ها با مضامینی عاشورایی طراحی شده‌اند و نام محله نیز روی بیرق درج شده است. برخی از این بیرق‌ها قدمتی بسیار طولانی دارند و از جایگاه ویژه‌ای در میان عزاداران برخوردارند. بیرق‌های موجود در اردبیل در ۴ رنگ و طرح هستند. سیاه، سبز، قرمز و طرح ترمه که در قدیم برای دوخت و تهیه هرکدام از آن‌ها بیش از یک سال وقت صرف می‌شده است. از جمله بیرق‌های قدیمی بیرق محله پیرعبدالملک است که تاریخ ۱۲۶۲ و ۱۲۷۸ قمری روی آن دیده می‌شود. بیرق محله دروازه (عالی‌قاپو) نیز مربوط به ۱۱۸۸ قمری است و کیفیت فوق‌العاده‌ای دارد که ادعای اهدایی بودن آن توسط نادرشاه نادرست است زیرا تاریخ درج شده بر روی آن مربوط به حدود ۲۰ سال بعد از مرگ نادرشاه است. بیرق محله طوی معروف به «قوشا بایداق» که نماد اتحاد مردم اردبیل است از دو بیرق مجزا تشکیل شده است که در کنار هم قرار گرفته و تبدیل به یک بیرق واحد شده است و بر روی یکی از آن‌ها تاریخ ۱۳۰۴ قمری و برروی دیگری ۱۳۰۵ قمری درج شده است. در تولید بیرق‌های قدیمی قداست موضوع بسیار مهمی بوده است و افرادی که در ساخت آن‌ها دخیل بوده‌اند عموما افراد مومن و خوشنام بودند که بعد از اتمام کار نیز اسم خود را با اندازه کوچک در کنار بیرق می‌نگاشتند تا برکتی از عزاداری امام حسین (ع) در زندگی آن‌ها جاری شود. عزاداری محلات ششگانه اردبیل در بازار تاریخی یکی از اصلی‌ترین زمان‌های نمایش و اهتزاز این بیرق‌ها است. 

* گزارش از توحید سیف

انتهای پیام/